Geert Wilders heeft dinsdagochtend 3 juni onverwacht een politieke bom laten ontploffen door de Partij voor de Vrijheid (PVV) per direct uit de regeringscoalitie te trekken.
De demarche van Wilders kwam als donderslag bij heldere hemel voor coalitiepartners VVD, NSC en BBB. De reden: een onoverbrugbaar conflict over het migratiebeleid en het weigeren van de andere partijen om in te stemmen met het tienpuntenplan van de PVV. Daarmee is het kabinet-Schoof effectief gevallen, nog voordat het in volle werking was getreden.
In een kort maar krachtig bericht op X schreef Wilders: “Geen handtekening voor onze asielplannen. Geen aanpassing Hoofdlijnenakkoord. PVV verlaat de coalitie.” Met deze woorden maakte de PVV-leider een abrupt einde aan een regeringscoalitie die nog geen jaar geleden met veel moeite tot stand kwam. De vier partijen – PVV, VVD, NSC en BBB – hadden maandenlang onderhandeld over een hoofdlijnenakkoord waarin het migratievraagstuk als één van de grootste struikelblokken gold.
crisisoverleg
Tijdens een ingelast crisisoverleg dat maandagavond plaatsvond, drong Wilders aan op directe instemming met zijn plan voor een verscherpt asielbeleid. Zijn voorstel omvatte onder meer strengere toelatingseisen en een quotum voor het aantal asielzoekers. De andere drie partijen weigerden echter het bestaande akkoord te herzien. Zij stelden dat PVV-minister Marjolein Faber al voldoende ruimte had om binnen haar portefeuille stappen te zetten op dit dossier, zonder het akkoord open te breken.
De woede en teleurstelling onder de coalitiepartners was groot. VVD-leider Dilan Yesilgöz verliet zichtbaar geëmotioneerd de kamer van Wilders en sprak harde woorden: “Hij kiest voor zijn eigen ego en zijn eigen belang. Ik ben verbijsterd. Hij gooit de kans op een rechts beleid weg. Dit is superonverantwoord.” Caroline van der Plas van BBB liet weten dat ze “geen enkel signaal had ontvangen dat Wilders dit zou doen” en noemde het besluit “roekeloos”. NSC-leider Nicolien van Vroonhoven verklaarde dat ze “echt geen woorden had” voor het abrupte vertrek van de PVV.
Het vertrek van de PVV uit de coalitie betekent niet alleen een politieke crisis, maar ook een institutionele impasse. Premier Dick Schoof, die sinds juli 2024 aan het roer stond van een krappe rechtse coalitie, ziet zijn kabinet nog voor de zomer uit elkaar vallen. De vraag die nu boven Den Haag hangt, is of er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven of dat een minderheidskabinet of een nieuwe coalitievorming mogelijk is.
timing
De timing van de crisis is op zijn zachtst gezegd ongelukkig. Nederland bevindt zich midden in een periode van economische onzekerheid, stijgende kosten van levensonderhoud en een gespannen internationaal klimaat vanwege de voortdurende oorlog in Oekraïne. De politieke instabiliteit kan verstrekkende gevolgen hebben, niet alleen voor het binnenlandse bestuur, maar ook voor de internationale positie van Nederland.
Wilders, die met zijn PVV bij de verkiezingen in november 2023 met 37 zetels de grootste partij werd, had eerder al laten doorschemeren dat hij niet zou schromen uit de coalitie te stappen als zijn kernpunten niet werden ingewilligd. Toch kwam de stap voor velen onverwacht. Tot op het laatste moment werd er nog gehoopt op een compromis. De komende dagen zullen uitwijzen hoe de overige partijen deze crisis het hoofd proberen te bieden en wat dit betekent voor het politieke landschap in Nederland.
