Het is niet gemakkelijk om te bepalen wat bijvoorbeeld een weggebruiker of treinreiziger moet betalen om de infrastructuurkosten en de kosten van negatieve effecten af te dekken.
Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) heeft recent een diepgaande analyse gepubliceerd over de economische en sociale impact van het doorbelasten van mobiliteitskosten aan gebruikers en vervuilers. De studie, getiteld ‘De onbetaalde rekening van mobiliteitsgebruik’, werpt licht op de complexiteit van het volledig doorberekenen van infrastructuurkosten en de kosten van negatieve effecten zoals luchtvervuiling, geluidshinder en files. Dit onderzoek is cruciaal in het debat over hoe de samenleving omgaat met de verborgen kosten van mobiliteit.
Volgens het KiM biedt het principe ‘de gebruiker en vervuiler betaalt’ een rechtvaardige benadering om de kosten die gepaard gaan met mobiliteit te verdelen. Door deze kosten expliciet te maken, worden reizigers en goederenvervoerders aangemoedigd om meer bewuste keuzes te maken over vervoermiddel, route en tijdstip, wat kan leiden tot minder milieubelasting en verkeersdrukte. Dit principe zou ook de algehele welvaart kunnen verhogen, doordat het gedragsveranderingen stimuleert die de negatieve externe effecten van transport verminderen.
De inkomsten die voortkomen uit het doorbelasten kunnen bovendien worden ingezet voor de financiering van infrastructuur, zoals de aanleg van fietspaden en het onderhoud van wegen, of voor maatregelen die de negatieve effecten van mobiliteit tegengaan, zoals subsidies voor elektrische voertuigen of de installatie van geluidsschermen.
Echter, de berekening van de daadwerkelijke kosten die doorbelast moeten worden, blijkt een complex vraagstuk. Het bepalen van deze kosten vereist flink wat aannames en keuzes, zoals over welke kosten nu precies moeten worden doorbelast en in welke mate. Bovendien is de toegankelijkheid tot gedetailleerde gegevens over de infrastructurele uitgaven van verschillende overheidsniveaus – de rijksoverheid, provincies en gemeentes – vaak beperkt. Dit maakt het moeilijk om een nauwkeurige ‘onbetaalde rekening’ op te stellen.
Naast de technische en administratieve uitdagingen bij het bepalen van deze kosten, brengt de implementatie van het principe ‘de gebruiker en vervuiler betaalt’ ook significante uitvoeringskosten met zich mee. Het is de vraag of deze kosten opwegen tegen de maatschappelijke voordelen. Vooral lagere inkomensgroepen kunnen disproportioneel worden getroffen door hogere reiskosten, wat hun toegang tot mobiliteit kan beperken en zodoende sociale ongelijkheid kan vergroten.
Dit rapport van het KiM onderstreept de noodzaak voor een zorgvuldige afweging van de voordelen en nadelen van het doorbelasten van mobiliteitskosten. Het biedt een kader voor beleidsmakers om te beoordelen welke aanpak het meest effectief is in het bevorderen van een duurzame en rechtvaardige mobiliteit.
